Maria Stangret, Przekreślić wszystko

February 5, 2022

5 lutego 2022 – 18 marca 2022

Curator: Lech Stangret

Wystawa malarstwa Marii Stangret zmarłej w 2020 roku, artystki związanej z Galerią Foksal od początku działalności tej placówki wystawienniczej, składać się będzie zarówno z obrazów pochodzących z pierwszych lat drogi twórczej malarki, przypadającej na lata 50. XX wieku, jak i dzieł  powstałych w pierwszej dekadzie lat XXI wieku. Niektóre z tych prac będą miały tu swój ekspozycyjny debiut, a pozostałe po raz pierwszy będą gościć na wystawie w Galerii Foksal.

Chociaż  chyba wszystkie etapy i metamorfozy twórczości Marii Stangret były prezentowane regularnie na wystawach w Galerii Foksal od 1967 roku, to z oczywistych względów nie wszystkie prace artystki mogły zostać w tym miejscu pokazane. Aczkolwiek wystawa „Przekreślić wszystko” w pewien sposób wypełnia tę lukę, to z pewnością nie czyni tego wyczerpująco. W „Przekreślić wszystko” nie chodzi bynajmniej o to, aby pokazać w galerii dzieła, które nie były tu eksponowane, ale przede wszystkim o zaakcentowanie  charakterystycznego dla tej twórczyni gestu przekreślenia, zdeprecjonowania, unicestwienia tego co robiła w przeszłości, by móc wykreować coś nowego, coś zupełnie innego. Gest „przekreślenia” pojawił się już we wczesnych pracach artystki. Najdosłowniej objawił się w serii „Pejzaży kontynentalnych”, które malarka pokazała w Galerii Foksal w 1967 roku. Wyrastał on niewątpliwie z informelu, którym młodą artystkę „zaraził” jej późniejszy mąż Tadeusz Kantor w drugiej połowie lat 50. Informel dopuszczający przypadek, jako konstytutywny element pikturalnego dzieła, odwołując się do procesów wewnętrznych i żywiołowych wyzwalał samą naturę i energię malowania uwalniając je od wszelkich innych zależności. Informel w wydaniu Marii sprowadzał się do spontanicznego gestu, który pozostał w jej twórczości, w różnym natężeniu, w późniejszych okresach. Z tą spontanicznością wiązało się ryzyko i gdyby chcieć całą strategię twórczą Marii Stangret określić najkrótszą definicją, to byłoby to poszukiwanie swego miejsca w sztuce na zasadzie poszukiwania swego ryzyka. Sama autorka też tak to określała w rozmowie z Jaromirem Jedlińskim w 2003 roku: Proces malowania jest dla mnie hazardem, ryzykiem, czy uda się zrealizować zamysł w obrazie. Nie zmienia się to od wielu lat i jestem pewna, że nawet nie wiem do jakiej sprawności warsztatowej bym doszła zawsze akt malowania wiązał się będzie z ryzykiem, a szereg rzeczy się nie uda i będą do wyrzucenia. Ale jest to bardzo ważne dla dalszej twórczości, gdyż poprzez te niepowodzenia, nawet klęski można się nauczyć najwięcej i coś wreszcie zrobić. To jest szalenie trudne, wyczerpujące, czasem nudne i obrzydliwe, lecz trzeba przez to przejść i ten proces wykonać.

Większość obrazów na wystawie pochodzi z lat 2002-2009, a więc późnego okresu malarstwa Marii Stangret. Odwołują się one do poetyki wydartych, zrolowanych, poplamionych kartek z zeszytu. Artystka tak o nich mówiła: W samej czynności podarcia, rozdarcia, oddarcia były gesty poprzez które świstek papieru uzyskuje nową rangę, nowy byt. Tkwi w tym swoiste piękno przekreślenia wszystkiego co dotychczas się robiło. (…) Są one jak kartki zeszytu pamiętnika. Cechuje je ostre zetknięcie z moją wyobraźnią, moimi wspomnieniami. Przystępując do malowania nowych kartek z zeszytu, stojąc przed pustym płótnem mam wciąż nieodparte wrażenie, że teraz muszę wszystko zrobić od początku, staranniej, tak jakbym zabierała się do kaligraficznego przepisywania stron starych zeszytów w nowym (…). Zapewne wielu ludzi ma podobne doznania, marzenia, a ja to tylko pokazałam w swoich obrazach. W tym też tkwi związek różnych faz rozwoju mojego malarstwa.

Maria Stangret urodziła się 27 lipca 1929 roku w Strzelcach Wielkich (woj. małopolskie).  W latach 1955 – 1960 studiowała w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem prof. Jana Świderskiego i prof. Emila Krchy. Jeszcze jako studentka brała udział w teatralnych przedsięwzięciach realizowanych w krakowskiej siedzibie Związku Polskich Artystów Plastyków przy ul. Łobzowskiej. Występowała w Teatrze Okropności „Karbunkuł” Jana  Gűntnera i Andrzeja Bursy, a także w jednym z pierwszych, inicjujących w 1957 r., działalność Teatru Cricot 2, przedstawieniu „Cyrk” Kazimierza Mikulskiego. W roku 1961 wyszła za mąż za Tadeusza Kantora. Uczestniczyła potem w jego happeningach i niemal we wszystkich spektaklach Teatru Cricot 2.

Od początku swej drogi twórczej Maria Stangret identyfikowana była ze środowiskiem malarzy krakowskiej Galerii Krzysztofory. Jako członkini Stowarzyszenia Artystycznego „Grupa Krakowska” brała udział w różnych projektach organizowanych przez tę formację. Na przełomie lat 50. i 60.  uprawiała malarstwo inspirowane doświadczeniami informelu, które określała mianem  „malarstwa gestualnego”. W latach 60. wykonała cykl dzieł pt. „Pejzaże kontynentalne” prowadzących do zakwestionowania malarstwa.

Związana z warszawską Galerią Foksal od początku jej istnienia prezentowała tu regularnie swoje obrazy na wystawach indywidualnych i zbiorowych, a także brała udział w organizowanych w ramach Foksalu happeningach i akcjach artystycznych. W 1969 roku dokonała w trakcie „Assamblażu Zimowego” zjednoczenia malarstwa z naturą. Stworzyła „pejzaż prawdziwy” zamalowując zieloną farbą pnie i gałęzie drzew przed Galerią Foksal. Następstwem tych działań był szereg prac parakonceptualnych powstałych w latach 70. („Szachy”, „Tablice”, „Gra w klasy”).

Istotne miejsce w jej twórczości zajmują prace, realizowane od lat 80., tworzone w hołdzie postaciom ze świata sztuki, literatury, historii, filozofii, takim jak m.in.: Sergiusz Jesienin, Anna Frank, Tadeusz Kantor, Danił Lider, Simone Weil, Wiesław Kielar.

W roku 2002 staraniem Galerii 86 z Łodzi ukazała się „powieść bez końca” pt. „Pamiętnik dziadka”, którą artystka pisała metodą automatycznego zapisu od 1962 roku.

Maria Stangret zmarła 15 maja 2020 roku w Warszawie.

Pierwsza indywidualna wystawa obrazów Marii Stangret odbyła się w Galerii Brinken  w Sztokholmie w 1963 roku. Poza Galerią Krzysztofory i Galerią Foksal artystka współpracowała także ze: Starmach Gallery, Galerią Muzalewska, Galerią 86 i Galerią Stefana Szydłowskiego, gdzie regularnie prezentowała swe malarskie dokonania. Ponadto eksponowała swoje prace na wielu indywidualnych wystawach w kraju i za granicą.

Obrazy Marii Stangret znajdują się w zbiorach muzealnych oraz kolekcjach prywatnych polskich i zagranicznych, m.in.: w muzeach narodowych w Krakowie i Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Okręgowym w Koszalinie, Museum of Contemporary Art w Los Angeles, Guggenheim Museum w Nowym Jorku.

W roku 2009 Maria Stangret-Kantor została odznaczona złotym medale Gloria Artis